Philosophy of poverty, philosophy of the poor, yoksulluk, yoksulluğun felsefesi, yoksulların felsefesi, 17. Dünya Felsefe Günü Konferansı, Van Gogh, Orwell, Ajar ve Seddavi'de Yoksulluğun Felsefesi, felsefe bölümü, izmir, metin bal

Size ne yapmanız gerektiğini değil durumunuzu anlatacağım. Falcıya ya da ibadethaneye gider gibi gelin bana. Konu: “yoksulluk”. Buraya gelmiş olmalıyız. Yoksulluk konusuna keyfi bir seçim olarak değil zorunlu olarak geldim. Bu konuya, Platon’un Devlet’inin VII. Bölümündeki Sokrates’in “davet edildiğin yere git!” sözünü dinleyerek ve Kriton’da Sokrates’in otorite sorgulamasıyla bir kimse arayışı, Eutyphron diyaloğunda Sokrates’in dindarlık ve dinsizlik sorgulaması ve her zaman yaptığım Symposion’da Sokrates’in aşk suskunluğunu dinledim ve sonra Lakhes’teki cesareti düşündüm ve böylece yoksulluğa geldim.

Dinlemek, çalışan öteki her şeyi kapatıp yaptığımız şey. Bir taraftan benim de aynı zamanda duyacağım konuşmayı dinlemeye gelmekle sözlerime değer kattınız, bu nedenle sizlere teşekkür ediyorum.

Biliyorsunuz, bir çok şey yaşıyoruz. Tuhaf bir durum, başımızdan geçen durumları yaşarken değil, anlatırken anlıyoruz. Ben bir sanat felsefecisi olmaya çalışan bir akademisyenim. Ancak bu defa felsefe öğretmeye gelmedim. Bugün bir konu haline getirerek deneyimlemeye çalışacağımız şey olan “yoksulların yoksulluğu” hakkında bu konuşmayla yapmak istediğim şey bu düşünceleri birbirleriyle paylaşabilen bir dayanışma topluluğu oluşturmak. Canlı insanlardan oluşan uluslararası bir network olarak kurmayı sürdürdüğüm topluluğun adı “düşünce dostları”.

Yoksulluk konusu en çok, yaşamın, günlük hayatın, şu anın muazzam ayrıcalığının farkına varan dönem olan modernizmin düşünür ve sanatçıları tarafından işlendi. Modernist dönemin en başına, konumuz bakımından, Marshall Berman’ın yaptığı gibi[1] Marx ve Engels’i koyabiliriz. Fakat ben bir Marx-Engels uzmanı değilim. Onları henüz anladığımı düşünmüyorum. Ancak Marx ve Engels’i okurken, “Nasıl yaşadığımı nereden biliyorlar?”, “Ne kadar çok benim hayatımdan söz ediyorlar” diyorum. Anlaşılmamış bir şey, onu tekil bireysel varoluşumuza dayandırmadıkça ayrımı yapılamayan bir şeydir. Ancak olayı yaşayanın onu adlandırması o olayı ayırdedebilmemizi sağlayacak sanıyorum.

Modernizmin ilk kısa öykü yazarı Edgar Allan Poe’nun “Nefesini Yitirmek” adlı kısa öyküsünden bir cümleyle konuya girmek istiyorum: Yoksulluk gibi “adı en çok kötüye çıkmış talihsizlik bile eninde sonunda felsefenin yorulmak nedir bilmez cesaretine boyun eğer.”[2]

Felsefe hiçbir zaman geniş kitlelerin ilgisini çekmemiştir, çünkü sıradan insanlar ancak büyük felaketlerde “neden?” ve “niçin?” sorusunu soruyorlar. Çoğunluk, nedenini ya doğaya ya da doğa üstü güçlere atfettiği bu felaketin insan ilişkilerinden kaynaklanabileceğini düşünmez. Bir mağarada olduklarını ve duvarları tüm sertlikleriyle hissedenler yoksullardır ve tüm filozofların onlardan söz ettiğini görüyorum. Yirmibirinci yüzyılın başında dünyaya uzaktan bakınca, ki şu an burada dünyaya uzaktan bakıyorum, duvarıma yansıyan düşünceler gözlerimin önünden geçiyor ve insanlık adına görünen ilk şeyin yoksulluk olduğunu görüyorum. Toplumsallaşmanın tek biçiminin yaygın olarak rahat maddi imkanlar olduğu düşünülür. Oysa yoksulluk içinde yaşarken de toplumsallaşma olanakları vardır. Sefillerin de bir dünyası vardır. Toplumsallaşma konusu onları da ilgilendirir.

Bir öğrencim Aysun Yıldırım şöyle demişti: “Para, ne kadar olursa olsun, mutsuzluk yaratır.” Bugün insanlık hafızasına günlük yapılan katkılar hakkında insanların birbirlerini haberdar ettikleri yayın organlarının (internet, sosyal medya, televizyon, gazete ve radyo vb. kanallarla) ilettikleri haberlerde hala “para”nın ve “zenginliğin” sanki çalışanlarla ya da proletaryayla ve işsizlerle, genel olarak yoksullarla hiçbir ilgisi yokmuş gibi yaygın bir anlayış gözlemliyorum. Yoksullar söz konusu olduğunda haber kaynakları daha çok toplumsal ilişkileri karartan dünya ötesi referanslarla doluyken, haber konusu gerçekten dünya dışı şeyler olduğunda ne kadar yoksul olursak olalım sanki bu haberler hepimizi ilgilendiriyormuş gibi kaygılanırız. Oysa dünyaya dışarıdan bakınca insanlık adına haber yapmaya değer görünen ilk şeyin yoksulluk olduğunu düşünüyorum. Böyle olmasına rağmen yoksulların hepimizin ilgisine sunulmaya değer bir gerçekliği, aktüel dünyası ya da magazin haberleri olamaz mı?

Medya, insanların birbirlerine aktarıldığı bir enerji merkezidir. Bu araçların içinde başka araçlar yoluyla kendimizi ifade edemediğimiz zaman da önceden olduğu gibi için için kaynamaya devam ederiz. Medya çoğu zaman yoksulluğu yalnızca sayısal verilerle tanımlıyor. İçine yerleşmek ve yerleştirilmek istediğimiz karenin güvenli olması gerektiğini düşünüyoruz. Bizi kontrol ve yok etmek isteyenler de bize böyle bir kare sunarlar. Düşmüş olduğumuz güvenli karemizin etrafı da tuzaklarla kuşatılmıştır. Yoksulluğun gösterildiği karelerde, acıma duygumuzu uyandırmak ve durumumuza şükretmek, övgü ya da yergi amaçlı yoksulluktan ve yoksullardan söz edildiğini görüyoruz. Yaşadığımız toplumda sayısal verilerle de bakacak olduğumuzda toplumumuzun insanlarının belirgin özelliği çoğunluğumuzun yoksul olmasıdır. Yoksulluk koşullarının içinde yaşamımızı sürdürmeye çalışıyoruz. Medya yoluyla bu durumu bir kez de sayılarla birbirimize söylüyoruz. Yoksulluğu görüyoruz, yaşıyoruz, bu durumdan çıkmak istiyoruz ancak bu durumu anlamaya çalışıyor muyuz?

İnsanların yüzde doksan beşi yoksul. Bu yüzde doksan beşlik kesim yüzde beşin hayatına bakıp, hayatın anlamının öyle olması gerektiğine kendisini ikna ediyor.

Bu soruları düşününce konumuz bizi ister istemez politika felsefesi alanına çağırıyor. Pek çok kez görüldüğü gibi sadece iktidar partileri diğerlerini değil, muhalefet partilerinin çoğunluğu da birbirlerini “komünist” olmakla suçlamaya devam ediyorlar. Böylece birbirini tanıyan tüm dünya devletlerince ve henüz bir devlet haline gelememiş toplulukların ise büyük kısmı tarafından komünizm çoktandır bir güç olarak kabul edilmiş durumdadır. Bana göre en derin noktada, yoksulluk yaşamın düşünceye yaptığı şeydir. Düşüncenin bir yaşamını ifade eden düşünür yazarlar - ki bu konuşmamda onlardan bir kısmını seçtim - bu konuda bize yardımcı olabilirler.

Marx ve Engels’in Komünist Manifesto’da (1848) yalnızca Avrupa için söyledikleri komünizm hayaleti bugün dünyanın her yerinde kol geziyor ve egemen “tarih” anlayışı hala bilimdışı olmayı sürdürüyor, çünkü toplumların tarihi “sınıf mücadeleleri tarihi” olarak okunmamaya devam etmektedir. Çoğunluk hala üretim araçlarına sahip değildir ve proletarya emek gücünü satmaya muhtaçtır. Sonuçta komünizm egemen sınıfların lanetleyici bir damgası olarak onları kutsal bir sürgün avında bir araya getirmeye devam ediyor. Ben bu konuşmamda yoksulluk konusunu dünya tarihi ve reel politika açısından değil, yaşamış ve ölmüş olanlardan ve hala yaşayanlardan daha fazla insan yaratmış olan sanat dünyasından Van Gogh, Romain Gary, Neval El Seddavi ve George Orwell’in yazı ve romanlarından hareketle felsefi bir açıdan anlatmaya çalışacağım. Sadece hayal ürünü şeyler anlatmayacağım, çünkü, örneğin Van Gogh’un yapıtı onun kardeşine gerçek mektuplarından oluşuyor. Seddavi’nin sözünü edeceğim kitabı ise bir roman değil, Mısırlı Firdevs’in gerçek yaşam öyküsünü anlatan bir röportajdır. Böylece burada yavan bir “edebiyat kavgası” (KM: 41) yapmayacağım.

Bize ne yapmamız gerektiğini değil, ne yaşamış olduğumuzu söyleyenlerle daha çok ilgileniriz. Bu nedenle sanırım falcılık asla sonlanmayacak. Ancak bugün falcılar yerine sanatçılara ya da komünistlere gidebiliriz, üstelik onlar bize durumumuzu anlatmakla birlikte ne yapmamız gerektiğini de söyleyecekler.

Burada anlatmayacağım fakat biliyoruz ki Dostoyevski’nin Karamazov Kardeşler (1880) romanı bu konuda ilerici sayılabilecek Çernişevski’nin Nasıl Yapmalı?’ (1863) romanından daha çok okunmaktadır. Bunun nedeni Dostoyevski’nin Çernişevski gibi ne yapmaları gerektiğini söyleyerek insanları değiştirmeye değil, varoluşun derinliklerine inip insanların durumlarını betimlemeye çalışarak onların nasıl yaşadıklarını göstermesidir. Bunu dikkate alarak, bu konuşmamda çoğunluğumuzu oluşturan yoksullara “şöyle ya da böyle yapın!” demeyeceğim. Yaşamın kendi bolluğundan yoksun bırakıldığı yerlerde gerçeğin ayağa kalkışını betimleyeceğim. Güneş ışığından mahrum bırakılmış ve hayatı bulmak için karanlığa doğru kazmayı sürdüren maden işçilerinin Van Gogh gibi bir ressamının onlara ışığı nasıl ulaştırabileceğini anlatacağım. Bir kaşık suyla yaşamaya çalışanları ve bir kaşık suda boğulanları anlatacağım. Yaşamın kendi canlılığından mahrum bırakıldığı kimseleri, yaşadıkları hayatın giderek, sürekli ertelenen düşünceye nasıl ittiğini anlatacağım. Olaylar içinde, kendilerini dönüştürmekten başka hiçbir şekilde yaşama bağlanmanın mümkün olmadığı kimseleri anlatacağım. Onlara bir şey yapmaları gerektiğini hayat söylüyorken ayrıca onları bir şeye zorlamak gerekmediğini, yalnızca durumu betimleyebilmeleri ve gözlemleyebilmeleri konusunda dikkatlerini çekmeye çalışacağım. Özgür olmak için ne yapabileceğimizi değil neden özgür olmadığımızı anlatmaya çalışacağım. Onlara ne yapmaları gerektiğini söylemeyeceğim ancak bir soru soracağım: Yoksullar kendi olaylarının bağlandığı hikayeyi ya da bunun böyle olduğunu ancak böyle olmak zorunda olmadığını nasıl görebilirler? George Orwell’in dediği gibi: “Keşke kısa bir süreliğine” Emile “Zola olabilsem”, sırf yoksulların yoksulluğunu “betimleyebilmek için.” (s.79)

[1] “Komünist Manifesto […] diğer tüm özellikleri bir yana, ilk modernist sanat yapıtıdır.” (Berman, 2013: 146). Berman, Marshall (2013) Katı Olan Her Şey Buharlaşıyor, Modernite Deneyimi, çev. Ümit Altuğ – Bülent Peker, İstanbul: İletişim Yayınları.

[2] s. 130. “Nefesini Yitirmek.” ss. 130-139. İçinde: Poe, Edgar Allan (2014) Bütün Hikayeleri, çev. Dost Körpe, İstanbul: İthaki Yayınları.

YOKSULLUK FELSEFESİ 17. Dünya Felsefe Günü Konferansı, *Van Gogh, Orwell, Ajar ve Seddavi'de Yoksulluğun Felsefesi* 23 Kasım 2018, İzmir.

Yoksulluğun Felsefesiyle İlgili Konferansımın video kaydı için tıklayınız lütfen https://www.youtube.com/watch?v=JZh0WNR_ZFE

► FELSEFEYE BAŞLAMAK İÇİN EN KISA ve EĞLENCELİ KILAVUZ, Metin Bal. (Keyifli okumalar) ► "Benim Tutkum ya da Bir Ziyaretçinin Yaşam Tarzı İcadı Çabası", Metin Bal.


Ana Sayfa

Yoksulluk Felsefesi, Metin Bal 2018 Kasım, İzmir Size ne yapmanız gerektiğini değil durumunuzu anlatacağım. Falcıya ya da ibadethaneye gider gibi gelin bana. Konu: “yoksulluk”. Buraya gelmiş olmalıyız. Yoksulluk konusuna keyfi bir seçim olarak değil zorunlu olarak geldim. Bu konuya, Platon’un Devlet’inin VII. Bölümündeki Sokrates’in “davet edildiğin yere git!” sözünü dinleyerek ve Kriton’da Sokrates’in otorite sorgulamasıyla bir kimse arayışı, Eutyphron diyaloğunda Sokrates’in dindarlık ve dinsizlik sorgulaması ve her zaman yaptığım Symposion’da Sokrates’in aşk suskunluğunu dinledim ve sonra Lakhes’teki cesareti düşündüm ve böylece yoksulluğa geldim. Dinlemek, çalışan öteki her şeyi kapatıp yaptığımız şey. Bir taraftan benim de aynı zamanda duyacağım konuşmayı dinlemeye gelmekle sözlerime değer kattınız, bu nedenle sizlere teşekkür ediyorum. Biliyorsunuz, bir çok şey yaşıyoruz. Tuhaf bir durum, başımızdan geçen durumları yaşarken değil, anlatırken anlıyoruz. Ben bir sanat felsefecisi olmaya çalışan bir akademisyenim. Ancak bu defa felsefe öğretmeye gelmedim. Bugün bir konu haline getirerek deneyimlemeye çalışacağımız şey olan “yoksulların yoksulluğu” hakkında bu konuşmayla yapmak istediğim şey bu düşünceleri birbirleriyle paylaşabilen bir dayanışma topluluğu oluşturmak. Canlı insanlardan oluşan uluslararası bir network olarak kurmayı sürdürdüğüm topluluğun adı “düşünce dostları”. Yoksulluk konusu en çok, yaşamın, günlük hayatın, şu anın muazzam ayrıcalığının farkına varan dönem olan modernizmin düşünür ve sanatçıları tarafından işlendi. Modernist dönemin en başına, konumuz bakımından, Marshall Berman’ın yaptığı gibi[1] Marx ve Engels’i koyabiliriz. Fakat ben bir Marx-Engels uzmanı değilim. Onları henüz anladığımı düşünmüyorum. Ancak Marx ve Engels’i okurken, “Nasıl yaşadığımı nereden biliyorlar?”, “Ne kadar çok benim hayatımdan söz ediyorlar” diyorum. Anlaşılmamış bir şey, onu tekil bireysel varoluşumuza dayandırmadıkça ayrımı yapılamayan bir şeydir. Ancak olayı yaşayanın onu adlandırması o olayı ayırdedebilmemizi sağlayacak sanıyorum. Modernizmin ilk kısa öykü yazarı Edgar Allan Poe’nun “Nefesini Yitirmek” adlı kısa öyküsünden bir cümleyle konuya girmek istiyorum: Yoksulluk gibi “adı en çok kötüye çıkmış talihsizlik bile eninde sonunda felsefenin yorulmak nedir bilmez cesaretine boyun eğer.”[2] Felsefe hiçbir zaman geniş kitlelerin ilgisini çekmemiştir, çünkü sıradan insanlar ancak büyük felaketlerde “neden?” ve “niçin?” sorusunu soruyorlar. Çoğunluk, nedenini ya doğaya ya da doğa üstü güçlere atfettiği bu felaketin insan ilişkilerinden kaynaklanabileceğini düşünmez. Bir mağarada olduklarını ve duvarları tüm sertlikleriyle hissedenler yoksullardır ve tüm filozofların onlardan söz ettiğini görüyorum. Yirmibirinci yüzyılın başında dünyaya uzaktan bakınca, ki şu an burada dünyaya uzaktan bakıyorum, duvarıma yansıyan düşünceler gözlerimin önünden geçiyor ve insanlık adına görünen ilk şeyin yoksulluk olduğunu görüyorum. Toplumsallaşmanın tek biçiminin yaygın olarak rahat maddi imkanlar olduğu düşünülür. Oysa yoksulluk içinde yaşarken de toplumsallaşma olanakları vardır. Sefillerin de bir dünyası vardır. Toplumsallaşma konusu onları da ilgilendirir. Bir öğrencim Aysun Yıldırım şöyle demişti: “Para, ne kadar olursa olsun, mutsuzluk yaratır.” Bugün insanlık hafızasına günlük yapılan katkılar hakkında insanların birbirlerini haberdar ettikleri yayın organlarının (internet, sosyal medya, televizyon, gazete ve radyo vb. kanallarla) ilettikleri haberlerde hala “para”nın ve “zenginliğin” sanki çalışanlarla ya da proletaryayla ve işsizlerle, genel olarak yoksullarla hiçbir ilgisi yokmuş gibi yaygın bir anlayış gözlemliyorum. Yoksullar söz konusu olduğunda haber kaynakları daha çok toplumsal ilişkileri karartan dünya ötesi referanslarla doluyken, haber konusu gerçekten dünya dışı şeyler olduğunda ne kadar yoksul olursak olalım sanki bu haberler hepimizi ilgilendiriyormuş gibi kaygılanırız. Oysa dünyaya dışarıdan bakınca insanlık adına haber yapmaya değer görünen ilk şeyin yoksulluk olduğunu düşünüyorum. Böyle olmasına rağmen yoksulların hepimizin ilgisine sunulmaya değer bir gerçekliği, aktüel dünyası ya da magazin haberleri olamaz mı? Medya, insanların birbirlerine aktarıldığı bir enerji merkezidir. Bu araçların içinde başka araçlar yoluyla kendimizi ifade edemediğimiz zaman da önceden olduğu gibi için için kaynamaya devam ederiz. Medya çoğu zaman yoksulluğu yalnızca sayısal verilerle tanımlıyor. İçine yerleşmek ve yerleştirilmek istediğimiz karenin güvenli olması gerektiğini düşünüyoruz. Bizi kontrol ve yok etmek isteyenler de bize böyle bir kare sunarlar. Düşmüş olduğumuz güvenli karemizin etrafı da tuzaklarla kuşatılmıştır. Yoksulluğun gösterildiği karelerde, acıma duygumuzu uyandırmak ve durumumuza şükretmek, övgü ya da yergi amaçlı yoksulluktan ve yoksullardan söz edildiğini görüyoruz. Yaşadığımız toplumda sayısal verilerle de bakacak olduğumuzda toplumumuzun insanlarının belirgin özelliği çoğunluğumuzun yoksul olmasıdır. Yoksulluk koşullarının içinde yaşamımızı sürdürmeye çalışıyoruz. Medya yoluyla bu durumu bir kez de sayılarla birbirimize söylüyoruz. Yoksulluğu görüyoruz, yaşıyoruz, bu durumdan çıkmak istiyoruz ancak bu durumu anlamaya çalışıyor muyuz? İnsanların yüzde doksan beşi yoksul. Bu yüzde doksan beşlik kesim yüzde beşin hayatına bakıp, hayatın anlamının öyle olması gerektiğine kendisini ikna ediyor. Bu soruları düşününce konumuz bizi ister istemez politika felsefesi alanına çağırıyor. Pek çok kez görüldüğü gibi sadece iktidar partileri diğerlerini değil, muhalefet partilerinin çoğunluğu da birbirlerini “komünist” olmakla suçlamaya devam ediyorlar. Böylece birbirini tanıyan tüm dünya devletlerince ve henüz bir devlet haline gelememiş toplulukların ise büyük kısmı tarafından komünizm çoktandır bir güç olarak kabul edilmiş durumdadır. Bana göre en derin noktada, yoksulluk yaşamın düşünceye yaptığı şeydir. Düşüncenin bir yaşamını ifade eden düşünür yazarlar - ki bu konuşmamda onlardan bir kısmını seçtim - bu konuda bize yardımcı olabilirler. Marx ve Engels’in Komünist Manifesto’da (1848) yalnızca Avrupa için söyledikleri komünizm hayaleti bugün dünyanın her yerinde kol geziyor ve egemen “tarih” anlayışı hala bilimdışı olmayı sürdürüyor, çünkü toplumların tarihi “sınıf mücadeleleri tarihi” olarak okunmamaya devam etmektedir. Çoğunluk hala üretim araçlarına sahip değildir ve proletarya emek gücünü satmaya muhtaçtır. Sonuçta komünizm egemen sınıfların lanetleyici bir damgası olarak onları kutsal bir sürgün avında bir araya getirmeye devam ediyor. Ben bu konuşmamda yoksulluk konusunu dünya tarihi ve reel politika açısından değil, yaşamış ve ölmüş olanlardan ve hala yaşayanlardan daha fazla insan yaratmış olan sanat dünyasından Van Gogh, Romain Gary, Neval El Seddavi ve George Orwell’in yazı ve romanlarından hareketle felsefi bir açıdan anlatmaya çalışacağım. Sadece hayal ürünü şeyler anlatmayacağım, çünkü, örneğin Van Gogh’un yapıtı onun kardeşine gerçek mektuplarından oluşuyor. Seddavi’nin sözünü edeceğim kitabı ise bir roman değil, Mısırlı Firdevs’in gerçek yaşam öyküsünü anlatan bir röportajdır. Böylece burada yavan bir “edebiyat kavgası” (KM: 41) yapmayacağım. Bize ne yapmamız gerektiğini değil, ne yaşamış olduğumuzu söyleyenlerle daha çok ilgileniriz. Bu nedenle sanırım falcılık asla sonlanmayacak. Ancak bugün falcılar yerine sanatçılara ya da komünistlere gidebiliriz, üstelik onlar bize durumumuzu anlatmakla birlikte ne yapmamız gerektiğini de söyleyecekler. Burada anlatmayacağım fakat biliyoruz ki Dostoyevski’nin Karamazov Kardeşler (1880) romanı bu konuda ilerici sayılabilecek Çernişevski’nin Nasıl Yapmalı?’ (1863) romanından daha çok okunmaktadır. Bunun nedeni Dostoyevski’nin Çernişevski gibi ne yapmaları gerektiğini söyleyerek insanları değiştirmeye değil, varoluşun derinliklerine inip insanların durumlarını betimlemeye çalışarak onların nasıl yaşadıklarını göstermesidir. Bunu dikkate alarak, bu konuşmamda çoğunluğumuzu oluşturan yoksullara “şöyle ya da böyle yapın!” demeyeceğim. Yaşamın kendi bolluğundan yoksun bırakıldığı yerlerde gerçeğin ayağa kalkışını betimleyeceğim. Güneş ışığından mahrum bırakılmış ve hayatı bulmak için karanlığa doğru kazmayı sürdüren maden işçilerinin Van Gogh gibi bir ressamının onlara ışığı nasıl ulaştırabileceğini anlatacağım. Bir kaşık suyla yaşamaya çalışanları ve bir kaşık suda boğulanları anlatacağım. Yaşamın kendi canlılığından mahrum bırakıldığı kimseleri, yaşadıkları hayatın giderek, sürekli ertelenen düşünceye nasıl ittiğini anlatacağım. Olaylar içinde, kendilerini dönüştürmekten başka hiçbir şekilde yaşama bağlanmanın mümkün olmadığı kimseleri anlatacağım. Onlara bir şey yapmaları gerektiğini hayat söylüyorken ayrıca onları bir şeye zorlamak gerekmediğini, yalnızca durumu betimleyebilmeleri ve gözlemleyebilmeleri konusunda dikkatlerini çekmeye çalışacağım. Özgür olmak için ne yapabileceğimizi değil neden özgür olmadığımızı anlatmaya çalışacağım. Onlara ne yapmaları gerektiğini söylemeyeceğim ancak bir soru soracağım: Yoksullar kendi olaylarının bağlandığı hikayeyi ya da bunun böyle olduğunu ancak böyle olmak zorunda olmadığını nasıl görebilirler? George Orwell’in dediği gibi: “Keşke kısa bir süreliğine” Emile “Zola olabilsem”, sırf yoksulların yoksulluğunu “betimleyebilmek için.” (s.79) [1] “Komünist Manifesto […] diğer tüm özellikleri bir yana, ilk modernist sanat yapıtıdır.” (Berman, 2013: 146). Berman, Marshall (2013) Katı Olan Her Şey Buharlaşıyor, Modernite Deneyimi, çev. Ümit Altuğ – Bülent Peker, İstanbul: İletişim Yayınları. [2] s. 130. “Nefesini Yitirmek.” ss. 130-139. İçinde: Poe, Edgar Allan (2014) Bütün Hikayeleri, çev. Dost Körpe, İstanbul: İthaki Yayınları. Metin Bal, 2018, İzmir.
ANA SAYFA
YOKSULLUK FELSEFESİ İLE İLGİLİ KAYNAKÇA: Hugo, Victor (2016) Sefiller – I -, çev. Volkan Yalçıntoklu, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Hugo, Victor (2016) Sefiller – II -, çev. Volkan Yalçıntoklu, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Van Gogh, Vincent (2017) Theo’ya Mektuplar, çev. Pınar Kür, İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık. Poe, Edgar Allan (2014) Bütün Hikayeleri, çev. Dost Körpe, İstanbul: İthaki Yayınları. Dostoyevski, Mihayloviç Fyodor (2015) Ezilmiş ve Aşağılanmışlar, Joseph Frank’ın önsöz ve sonsöz’üyle, çev. Ergin Altay, İstanbul: İletişim Yayınları. Proudhon, Pierre-Joseph (2012) Ekonomik Çelişkiler Sistemi ya da Sefaletin Felsefesi, çev. Işık Ergüden, İstanbul: Kaos Yayınları. Marx, Karl (2011) Felsefenin Sefaleti, M. Proudhon’un Sefaletin Felsefesi’ne Yanıt, çev. Ahmet Kardam, Ankara: Sol Yayınları. Marx, Karl &Engels, Frederick (1970) Manifesto of the Communist Party, Peking: Foreign Languages Press. Engels, Friedrich (2004) Ütopik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm, çev. Sol Yayınları Yayın Kurulu. Ankara: Sol Yayınları. İ Engels, Frederick (1908) Socialism Utopian and Scientific, tr. by Edward Aveling, With a Special Introduction (1892) by the Author [Engels]. Chicago: Charles H.Kerr Company. Rancière, Jacques (2003) The Philosopher and His Poor, tr. by John Drury, Corinne Oster and Andrew Parker, edited and with an introduction by Andrew Parker, London: Duke University Press. Lafargue, Paul (2015) Tembellik Hakkı, 1848 "Çalışma Hakkı"nın Çürütülmesi, çev. İhya Kahraman, İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Lazzarato, Maurizio (2019) Marcel Duchamp ve İşin Reddi, çev. Sercan Çalcı, İstanbul: Kolektif Kitap. Rancière, Jacques (2013) Filozof ve Yoksulları, çev. Aziz Ufuk Kılıç, İstanbul: Metis Yayıncılık. London, Jack (2015) Uçurum İnsanları, çev. Osman Çakmakçı, İstanbul: ALFA. Rosales, Guillermo (2017) Felaketzedeler Evi, çev. Gökhan Aksay, İstanbul: Jaguar Kitap. Orwell, George (2017) Paris ve Londra’da Beş Parasız [Down and Out in Paris and London], çev. Berrak Göçer, İstanbul: Can Sanat Yayınları. Seddavi, Neval El (2013) Sıfır Noktasındaki Kadın, çev. Selma Demiröz, İstanbul: Metis Yayınları. Berman, Marshall (2013) Katı Olan Her Şey Buharlaşıyor, Modernite Deneyimi, çev. Ümit Altuğ – Bülent Peker, İstanbul: İletişim Yayınları. Ünal, Erkal (2020, derleme) Çivisi Çıkan Dünya, Covid-19 Salgını Üzerine Muhasebeler, Adam Tooze, Slavoj Žižek, Sandro Mezzadra, David Harvey, Panagiotis Sotiris, Alain Badiou, Josh Gabert-Doyon, Judith Butler, Daniel Tanuro, Ingar Solty, Bruno Latour, Rob Wallace, Massimo De Angells, Giorgio Agamben, İstanbul: Runik Kitap. Bonefeld, Werner & Holloway, John (2007) Küreselleşme Çağında Para ve Sınıf Mücadelesi, çev. Münevver Çelik, A. Rıza Güngen, Cumhur Atay, A. Serkan Mercan, İstanbul: Otonom Yayıncılık. Holloway, John (2003) İktidar Olmadan Dünyayı Değiştirmek / Change the World Without Taking Power, çev. Pelin Siral, İstanbul: İletişim Yayınları. Holloway, Richard (2006) Uzak Ufuklar, İnsanoğlu Anlamını Arıyor, çev. Dinç Tayanç, İstanbul: Kapital Yayınları. Halloway, Richard (2019) Dinin Kısa Tarihi, Açık, Anlaşılır ve Etkileyici Bir Kılavuz!, çev. Tufan Göbekçin, İstanbul: Alfa/Araştırma. Hardt, Michael & Negri, Antonio (2012) Duyuru, çev. Abdullah Yılmaz, İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Negri, Antonio (2013) Sürgün, çev. Öznur Karakaş. Giorgia Agamben'in "Son Sözü"'yle İstanbul: MonoKL Yayınları. Negri, Antonio (2013) Sanat ve Çokluk, Sanat Üzerine Dokuz Mektup, çev. Serkan Sönmezgil, İstanbul: MonoKL Yayınları. Hardt, Michael & Negri, Antonio (2007) Dionysos'un Emeği, Devlet Biçiminin Bir Eleştirisi / Lobor of Dionysus, A Critique of the State-Form, çev. Ertuğrul Başer, İstanbul: İletişim Yayınları. Negri, Antonio (2011) Aykırı Spinoza, Gündem(deki/dışı) Çeşitlemeler, çev. Nurfer Çelebioğlu, Eylem Canaslan, İstanbul: Otonom Yayıncılık. Negri, Antonio (2006) Marx Ötesi Marx, Grundrisse Üzerine Dersler / Marx Beyond Marx: Lessons on the Grundrisse, çev. Münevver Çelik, İstanbul: Otonom Yayıncılık. Negri, Antonio (2014) Lenin Üzerine 33 Ders, çev. Nagehan Uskan, İstanbul: Otonom Yayıncılık. Hardt, Michael & Negri, Antonio (2011) Çokluk, İmparatorluk Çağında Savaş ve Demokrasi, çev. Barış Yıldırım, İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Hardt, Michael & Negri, Antonio (2019) Meclis, çev. Akın Emre Pilgir, İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Hardt, Michael & Negri, Antonio (2011) Ortak Zenginlik, çev. Eflâ-Barış Yıldırım, İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Negri, Antonio & Guattari, Félix (2006) Yeni Özgürlük Alanları, Yeni İttifak Hatları, çev. İlkay Sümer, Mustafa Erata, Barış Özçorlu, İstanbul: Otonom Yayıncılık. Negri, Antonio (2003) Devrimin Zamanı, çev. Yavuz Alogan, İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Merrifield, Andy & Negri, Antonio & Bayat, Asef & Harvey, David & Wacquant, Loïc & Amorós, Miguel & Torlak, Soner (2014) Mekân Meselesi, çev. Soner Torlak & Önder Kulak, İstanbul: Tekin Yayınevi. Negri, Antonio (2012) Porselen Yapımı, Politikanın Yeni Bir Grameri İçin, çev. Elyesa Koytak, İstanbul: Monokl Yayınları. Negri, Antonio (2006) Yıkıcı Politika, 21. Yüzyıl İçin Bir Manifesto, çev. Akın Sarı, İstanbul: Otonom Yayıncılık. Conatus Çeviri Dergisi Nisan Temmuz 2006 Yıl 3 Sayı 5, 4 aylık yerel süreli yayın. Dosya Konusu: "Kriz Teorisi ve Öznellik", İstanbul: Otonom Yayıncılık. Foucault, Michel (2002) Kliniğin Doğuşu, Tıbbi Algının Arkeolojisi, çev. Şule Ünsaldı, Ankara: Epos Yayınları. Foucault, Michel (2002) Dostluğa Dair Söyleşiler, çev. Cemal Ener, İstanbul: Hil Yayın. Foucault, Michel (2008) Toplumu Savunmak Gerekir, çev. Şehsuvar Aktaş, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Foucault, Michel (2019) Hapishanenin Doğuşu, çev. Mehmet Ali Kılıçbay, İstanbul: İmge Kitabevi Yayınları. Foucault, Michel (2017) Hermenötiğin Kökeni, Kendilik Hakkında - Dartmouth Konferansları, 1980, İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Foucault, Michel (2000) Entelektüelin Siyasi İşlevi, çev. Işık Ergüden - Osman Akınhay - Ferda Keskin, İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Foucault, Michel (2007, ed.) XIX. Yüzyılda Bir Aile Cinayeti, Annemi, Kız Kardeşimi ve Erkek Kardeşimi Katleden Ben, Pierre Rivière, çev. Erdoğan Yıldırım & Alev Özgüner, İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Kampfplatz, Cilt 1, Sayı 2, Şubat 2013, Editörler: Onur Kartal - Kemal Özdil. Kuram Polemik Biyopolitika Söyleşi 1 Yönetmen 3 Yorum Medya Kitap Eleştirisi Minör Temaslar. Ankara: Phoenix Yayınevi. İçindekiler: Giorgio Agamben, "Çağdaş Nedir?", ss. 95-106. Kampfplatz, Cilt 1, Sayı 1, Şubat 2012, Editörler: Savaş Ergül - Onur Kartal. Kuram Polemik Biyopolitika Söyleşi 1 Yönetmen 3 Yorum Medya Kitap Eleştirisi Minör Temaslar. Ankara: Phoenix Yayınevi. İçindekiler: "Tıbbın Fasit Daireleri ve Etiğin Kıtlık Çağı", Kazım Cihan Can, ss. 191-200. Kartal, Onur (2019) Yaşayan Ölüler, Sinema, Biyopolitika ve Felsefe, İstanbul: İthaki Yayınları. Foucault, Michel (2013) Büyük Yabancı, Dil, Delilik ve Edebiyat Üstüne Konuşmalar, çev. Savaş Kılıç, İstanbul: Metis Yayıncılık. Er, Sadık Erol (2014) Heidegger Paris'te. Fransızların Heidegger Okuması, İstanbul: Otonom Yayıncılık. (İçindeki yazıların yazarları: Françoise Dastur, Tom Rockmore, Jacques Derrida, Iain Thomson, Constantin V. Boundas, Leonard Lawlor - Janes Sholtz, Georges Bataille, Hubert Dreyfus, Timothy Rayner, Nancy Bauer, Graham Harman, Steve Martinot, Reginard Lilly, Jean Luc Nancy. Ek yazıların yazarları: Martin Heidegger: "Niçin Taşrada Kalıyorum?", Martin Heidegger: "Metafiziğin Üstesinden Gelmek", John D. Caputo: "Heidegger ve Teoloji") Massumi, Brian (2018) Duygu Politikası, çev. Hakan Erdoğan, İstanbul: Otonom Yayıncılık. Negri, Antonio (2005) Avrupa ve İmparatorluk, Kurucu Bir Süreç Üzerine Düşünceler, çev. Kemal Atakay, İstanbul: Otonom Yayıncılık. Bonefeld, Werner & Gunn, Richard & Holloway, John & Pscyhopedis, Kosmas (2017) Açık Marksizm, Geleneklere Karşı, çev. Şükrü Alpagut, İstanbul: Otonom Yayınevi. Elgür, Ersin Vedat (2013) Felsefenin Arzusu: Politika. Diyalektiğin Diyalektik Gelişimi ve Onto-Politika, Ankara: NotaBene Yayınları. Holloway, John & Matamoros, Fernando & Tischler, Sergio (2011) Olumsuzluk ve Devrim, çev. Kutlu Tunca, İstanbul: Otonom Yayıncılık. Kampfplatz, Cilt 1, Sayı 3, Haziran 2013, Kuram Polemik Biyopolitika Söyleşi 1 Film 3 Yorum Medya Kitap Eleştirisi Minör Temaslar, Dört ayda bir çıkan ortak kitap. Üçüncü Sayı Editörleri: Soner Torlak - Taner Yelkenci, Ankara: Phoenix Yayınevi. "Dile Gelmez Hakikatin Öznesi: Jacques Lacan ve Alain Badiou", Eylem Yenisoy Şahin, ss. 37- 60. Foucault, Michel (2020) Eleştiri Nedir? Kendilik Kültürü, çev. Murat Erşen, İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Foucault, Michel (2020) Felsefe Sahnesi, çev. Işık Ergüden, İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Foucault, Michel (2018) Hakikat Cesareti, Kendinin ve Başkalarının Yönetimi II, Collège de France Dersleri 1984, çev. Adem Beyaz, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. Foucault, Michel (2020) Manet, Velázquez ve Estetik Modernizm, çev. Savaş Kılıç, İstanbul: İletişim Yayınları. Foucault, Michel (2020) Bu Bir Pipo Değildir, çev. Selahattin Hilav, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Foucault, Michel (2019) Yedinci Meleğe Dair Yedi Bahis, çev. Nihan Özyıldırım, İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi. Foucault, Michel (2019) Marx'tan Sonra, Söyleşi Duccio Trombadori, çev. Gökhan Aksay, İstanbul: Olvido Kitap. Foucault, Michel (2018) Ölüm ve Labirent, çev. Savaş Kılıç, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları. Foucault, Michel (2020) Klasik Çağda Deliliğin Tarihi, Akıl ve Akıl Bozukluğu, çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Ankara: İmge Kitabevi. Foucault, Michel (2019) Hapishanenin Doğuşu, çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Ankara: İmge Kitabevi. Foucault, Michel (2000) Akıl Hastalığı ve Psikoloji, çev. Emre Bayoğlu, İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Foucault, Michel (2020) Cinselliğin Tarihi, çev. Hülya Uğur Tanrıöver, İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Emiroğlu, Talip (2018) Linç, Şeytan Herkesin Kendi İçindedir, İstanbul: Mona Kitap, Alfa Yayın Grubu. Marx, Karl (2020) Kapital, Ekonomi Politiğin Eleştirisi, 1. Cilt, Sermayenin Üretim Süreci, çev. Mehmet Selik ve Nail Satlıgan, İstanbul: Yordam Kitap. Marx, Karl (2020) Kapital, Ekonomi Politiğin Eleştirisi, II. Cilt, Sermayenin Dolaşım Süreci, yayına hazırlayan Friedrich Engels, çev. Mehmet Selik. Marx, Karl (2020) Kapital, Ekonomi Politiğin Eleştirisi, III. Cilt, Bit Bütün Olarak Kapitalist Üretim Süreci, yayına hazırlayan Friedrich Engels, çev. Mehmet Selik ve Erkin Özalp, İstanbul: Yordam Kitap. Althusser, Louis & Balibar, Étienne & Establet, Roger & Rancière, Jacques & Macherey, Pierre (2017) Kapital'i Okumak, Kapital'in 150. Yılına Armağanı, çev. Işık Ergüden, İstanbul: Nora Kitap. Balibar, Étienne & Wallerstein, Immanuel (1995) Irk, Ulus, Sınıf, Belirsiz Kimlikler, çev. Nazlı Ökten, İstanbul: Metis Yayınları. Balibar, Étienne (2016) Yurttaşlık, çev. Murat Erşen, İstanbul: MonoKL Yayınları. Balibar, Étienne (2004) Spinoza ve Siyaset, çev. Sanem Soyarslan, İstanbul: Otonom Yayıncılık. Foucault, Michel (2014) Sonsuza Giden Dil, Seçme Yazılar 6, çev. Işık Ergüden, İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Baudrillard, Jean (2017) Foucault'yı Unutmak, çev. Oğuz Adanır, Ankara: Doğu Batı Yayınları. Claire Caloz, Marie, Balibar, Tschopp Étienne, İnsel Ahmet, Selek Pınar (1999) Şiddet, Siyaset ve Medenilik, Karabasanlar İçinde Türkiye, Violence, politique et civilité aujourd'hui La Turquie aux prises avec ses tourments, İstanbul: İletişim Yayınları. Hece, Aylık Edebiyat Dergisi, Yıl 23: 270/271/272 Haziran/Temmuz/Ağustos 2019. Özel Sayı: 38. Karl Marx Özel Sayısı, 1. Cilt, Ankara: Hece Yayıncılık Ltd. Şti. Hece, Aylık Edebiyat Dergisi, Yıl 23: 270/271/272 Haziran/Temmuz/Ağustos 2019. Özel Sayı: 38. Karl Marx Özel Sayısı, 2. Cilt, Ankara: Hece Yayıncılık Ltd. Şti. Balibar, Étienne (1991) Althusser İçin Yazılar, Écrits pour Althusser, çev. Hülya Tufan, İstanbul: İletişim Yayınları. Balibar, Étienne(1990) Proletarya Diktatörlüğü Üzerine, çev. M. A. Akay, İstanbul: Pencere Yayınları. Balibar, Étienne (1996) Marx'ın Felsefesi, çev. Ömer Laçiner, İstanbul: Birikim Yayınları. Hewlett, Nick (2018) Badiou, Balibar, Rancière, Özgürleşmeyi Yeniden Düşünmek, çev. H. İlksen Mavituna, İstanbul: Metropolis. Balibar, Étienne (2019) Demokrasiyi Demokratikleştirmek, Özgür Konuşma, çev. Bediz Yılmaz, İstanbul: İletişim Yayınları. Kartal, Onur (2016) Biyopolitika, Platon'dan Arendt'e Biyopolitikanın Felsefi Kökenleri, Katkıda bulunanlar: Sercan Çalcı, Toros Güneş Esgün, Onur Kartal, Doğan Barış Kılınç, A. Kiarina Kordela, Vanessa Lemm, Stuart J. Murray, Mika Ojakangas, Lauri Siisiäinen, Ruhtan Yalçıner, Adem Yıldırım, Miguel Vatter, Ankara: NotaBene Yayınları. Kartal, Onur (2016) Biyopolitika, Cilt 2, Foucault'dan Günümüze Biyopolitikanın İzdüşümleri, Katkıda bulunanlar: Emre Koyuncu, Sercan Çalcı, Önder Özen, Abrurrahman Aydın, Cengiz Baysoy, Münevver Çelik, Sinem Özer, Utku Özmakas, Umut Yener Kara, Kemal Özdil, Ezgi Sarıtaş, Ali Rıza Taşkale, Ankara: NotaBene. Hitler, Adolf (1999) Mein Kampf, translated by Ralph Manheim, introduction by Abraham Foxman, Boston: A Mariner Book. Hitler, Adolf (2020) Kavgam, Mein Kampf, çev. Turan Tektaş, İstanbul: Anonim Yayıncılık. Foucault, Michel (2016) Güzel Tehlike, Söyleşi: Claude Bonnefoy, çev. Savaş Kılıç, İstanbul: Metis Yayınları. Foucault, Michel (2019) Biyopolitikanın Doğuşu, Collège de France Dersleri 1978-1979, çev. Alican Tayla, İstanbul: İstanbul Bİlgi Üniversitesi Yayınları. Sennett, Richard (2017) Saygı, Eşit Olmayan Bir Dünyada, çev. Ümmuhan Bardak, İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Sennett, Richard (2019) Kamusal İnsanın Çöküşü, çev. Sepil Durak & Abdullah Yılmaz, İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Sennett, Richard (2017) Yeni Kapitalizmin Kültürü, çev. Aylin Onocak, İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Sazak, Fikret (2006, derleme) Türkiye'de Sendikal Kriz ve Sendikal Arayışlar, Aziz Çelik, Murat Özveri, Özgür Müftüoğlu, Yıldırım Koç (Türkiye'de Sendikacılık: Sorunlar ve Çözüm Önerileri), Yüksel Akkaya, Mehmet Beşeli, Metin Özuğurlu, Ankara: Epos Yayınları. Koç, Yıldırım (1991) İşçi Sınıfı ve Sendikacılık Hareketinin Güncel Sorunları, İstanbul: Ataol Yayıncılık. Koç, Yıldırım (2017) Sosyal Demokrasinin Öyküsü. İşçi Sınıfı: Kapitalizmin Mezar Kazıcılığından Emperyalizmin ve Kapitalizmin Payandalığına. Sosyal Demokrasi: Bilimsel Sosyalizmden Emperyalizmin ve Kapitalizmin Avukatlığına, Ankara: Öztepe Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti. Koç, Yıldırım (1998) Türkiye'de İşçi Sınıfı ve Sendikacılık Hareketi, İstanbul: Gerçek Yayınevi. Koç, Yıldırım (2000) Türkiye İşçi Sınıfı ve Sendikacılık Tarihi, Türkiye Yol-İş Sendikası Yayınları. Koç, Yıldırım (1991) Temel Sendikal Eğitim, El Kitabı, İstanbul: Kavram Ajans Yayıncılık Ltd. Şti. Koç, Yıldırım (2004) AB Emperyalizmi ve İşçi Sınıfı, İstanbul: Kaynak Yayınları. Koç, Yıldırım (2006) AKP İşçilere Nasıl Zarar Veriyor, İstanbul: Kaynak Yayınları. Koç, Yıldırım (2020) Kemalist Devrimin Niteliği, İstanbul: Kaynak Yayınları. Koç, Yıldırım (1995) Şeriatçı İşçi Hakları ve Hak-İş, Ankara: Öteki Yayınevi. Koç, Yıldırım (2012) İşçi/Memur İşveren İlişkileri. Yeni Başlayanlar İçin Temel Bilgiler, Ankara: Epos.



Prof. Dr. Metin Bal’ın kısa CV’si: 1997’de İstanbul Üniversitesi Felsefe Bölümü’nden mezun oldu. Yüksek lisansını ODTÜ’de, Yargı Gücünün Eleştirisi’nde Kant’ın İkili Felsefesi (2002) adlı teziyle ve doktorasını Ankara Üniversitesi Felsefe Bölümü’nde, Martin Heidegger’in Sanat Anlayışında Varlık, Sanat Yapıtı ve İnsan Arasındaki İlişki (2008) başlıklı teziyle tamamladı. 2012’de doçentlik ünvanı aldı. 2019’da profesörlük ünvanı aldı. 2013 yılından başlayarak hâlen Dokuz Eylül Üniversitesi Felsefe Bölümü’nde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Derinleştiği alanlar estetik ve sanat felsefesi, varlık felsefesi, varoluşçu felsefe, Platon & Aristoteles Felsefesi, intihar felsefesi, çağdaş felsefe, modernite & postmodernite felsefesi, terapötik felsefe, aşk felsefesi ve edebiyatı, ütopya & distopya felsefesi, yoksulluk felsefesi, tiyatro felsefesi, sinema felsefesidir. & Metin Bal hakkında ayrıntılı bilgi için bakınız: www.metinbal.net Yayınları: http://metinbal.net/yayinlar_metin_bal.htm CV: http://www.metinbal.net/CV_Metin%20Bal_Felsefe_Bolumu_Dokuz_Eylul_Uni.htm Üniversitede Felsefe Bölümü’nde verdiği dersler: http://www.metinbal.net/metin_bal_Courses_instructed_by/Dersler_Metin_Bal_Lectures_Felsefe_Bolumu_Dokuz_Eylul_Uni.htm E-posta: balmetin@gmail.com

ANA SAYFA